کشاورز عزیز، هر بار که پای محصولت میایستی و میبینی برگهایش بهجای سبز پررنگ، زرد شدهاند، حتماً یک دغدغه بزرگ ذهنت را مشغول میکند: آیا کود آهن درست را انتخاب کردهام؟ دغدغه کمبود این عنصر، بهخصوص در خاکهای قلیایی و آهکی ایران، یک واقعیت تلخ و پرهزینه است که بارها عملکرد محصولاتت، از پسته کرمان تا برنج گیلان، را تهدید کرده است. اگر از کود آهن نتیجه دلخواه را نگرفتهای یا بین انواع محصولات موجود در بازار مردد هستی، بدان که در این انتخاب تنها نیستی و حالا وقت آن رسیده که یک بار برای همیشه، پاسخ قطعی و علمی این سوال را پیدا کنی.
🎯 کود آهن قویتر یا پایدارتر؟ (پاسخ سریع برای متخصصین کشاورزی)
تفاوت اصلی کلات آهن ۱۰ درصد و ۶ درصد، در عامل محافظتکننده آنها و تواناییشان در پایداری در سطوح مختلف اسیدیته خاک است. کلات آهن ۶ درصد معمولاً حاوی عامل کلاتکننده EDDHA است که بالاترین پایداری را بهخصوص در خاکهای شدیداً قلیایی ایران (pH بالای ۷.۵) دارد و برای رفع سریع و ماندگار کمبود این عنصر در کشاورزی ایران بهترین گزینه تخصصی محسوب میشود. در مقابل، کلات آهن ۱۰ درصد اغلب بر پایه DTPA یا ترکیبی با درصد ایزومر پایینتر ساخته میشود. این نوع، عملکرد بهتری در pHهای پایینتر (نزدیک ۷) یا مصارف خاص مانند کشتهای هیدروپونیک یا محلولپاشی دارد. بنابراین، اگر خاک شما قلیایی است، ۶ درصد EDDHA گزینهای مطمئنتر و اقتصادیتر است، اما اگر به دنبال درصد بالاتر و جذب سریعتر در مصارف غیرخاکی هستید، ۱۰ درصد میتواند مناسب باشد.
🔬 ساختار علمی محافظت از آهن: چرا غلظت عنصر، تنها معیار نیست؟
کلاتها ترکیبات آلی هستند که عنصر مورد نیاز گیاه را در یک ساختار حلقوی پایدار محافظت میکنند. این محافظت جلوی تثبیت شدن و غیر قابل جذب شدن عنصر در خاکهای قلیایی و آهکی (که مشکل اصلی کشاورزی ماست) را میگیرد.
نقش حیاتی عامل کلاتکننده در جذب عنصر
در بازار کشاورزی، دو عامل کلاتکننده مهم برای این عنصر وجود دارد که تفاوت درصد ۶٪ و ۱۰٪ را رقم میزنند:
- EDDHA (اتیلن دیآمین دی (اورتو-هیدروکسی فنیل استیک اسید)):
- تمرکز در ۶٪: بخش عمده کودهای ۶٪ (مانند برخی محصولات ولکس) بر پایه EDDHA با درصد بالای ایزومر ارتو-ارتو تولید میشوند.
- ویژگی بارز: پایداری بینظیر در pHهای بسیار بالا (تا pH ۱۱). این پایداری، تضمین میکند که عنصر در خاکهای شور و قلیایی مثل مزارع پسته و باغات انار کشور به راحتی جذب گیاه شود و هدر نرود.
- DTPA (دیاتیلن تریآمین پنتان اسید استیک) و سایر عوامل:
- تمرکز در ۱۰٪: اغلب کودهای ۱۰٪ یا بالاتر، از DTPA یا ترکیبی از EDDHA با درصد کمتری از ایزومر اورتو-ارتو استفاده میکنند.
- ویژگی بارز: این کلاتها معمولاً در محدوده pH اسیدی تا خنثی (زیر ۷.۵) پایداری خوبی دارند، اما با افزایش pH خاک، تمایل به شکستن ساختار و تثبیت شدن عنصر دارند.
نکته تخصصی: هنگام خرید محصول ۶٪، به عبارت «درصد اورتو-ارتو» توجه کنید. هرچه این درصد بالاتر باشد (مثلاً ۴.۸٪)، پایداری کلات در خاک قلیایی بیشتر و کیفیت محصول بالاتر است.
⚖️ مقایسه کاربردی: کود با غلظت ۱۰٪ در مقابل ۶٪
برای یک انتخاب هوشمندانه در مزرعه و باغ، باید مزایا و معایب هر دو نوع را بدانید:
| ویژگی | کلات آهن ۶٪ (غالباً EDDHA) | کلات آهن ۱۰٪ (غالباً DTPA یا ترکیبی) |
| محدوده pH بهینه | ۷ تا ۱۱ (مناسب برای اکثریت خاکهای ایران) | ۶ تا ۷.۵ (بهترین برای خاکهای خنثی، اسیدی و هیدروپونیک) |
| پایداری در خاک قلیایی | عالی و ماندگاری طولانیمدت | متوسط تا ضعیف (در pH بالا هدررفت دارد) |
| غلظت عنصر | ۶ درصد وزنی | ۱۰ درصد وزنی (غلظت بالاتر) |
| روش مصرف رایج | کاربرد خاکی (همراه با آب آبیاری یا چالکود) | محلولپاشی، هیدروپونیک، آبیاریهای سبک |
| هزینه نهایی (بهازای جذب) | در شرایط قلیایی، به دلیل جذب بالا، اقتصادیتر است. | در شرایط قلیایی، به دلیل تثبیت شدن، ممکن است گرانتر تمام شود. |
| کاربرد عملی | باغهای پسته، مزارع گندم و جو، زعفران و درختان میوه در مناطق آهکی. | گلخانهها، کشتهای حساس به شوری و شرایطی با pH کنترلشده. |
توصیههای عملی برای انتخاب کود بر اساس محصول
تجربه ثابت کرده است که در کشاورزی ایران، نوع عامل محافظتکننده اهمیت بیشتری از درصد عنصر دارد.
- پسته و مرکبات (خاک قلیایی): کمبود عنصر در این باغات، که اغلب در مناطق با pH بالا هستند، عملکرد را به شدت پایین میآورد. اینجا محصول ۶٪ با درصد اورتو-ارتو بالا (مانند انواع تخصصی ولکس یا دیگر برندها) توصیه میشود تا عنصر به آرامی و به طور کامل جذب شود و در دورههای حساس رشد رویشی گیاه، کمبودی ایجاد نشود. حتی محصولات فروت ست تخصصی نیز اغلب بر همین مبنا طراحی میشوند.
- برنج و کشتهای غرقابی (خاک نسبتاً اسیدی تا خنثی): در شالیزارهای شمال کشور که pH خاک پایینتر است، محصول ۱۰٪ نیز میتواند نتایج خوبی داشته باشد، بهخصوص در مراحل اولیه رشد گیاه که نیاز به جذب سریع است.
- صیفیجات و سبزیجات گلخانهای: اگر در گلخانه pH را کنترل میکنید، استفاده از کودهای با غلظت بالاتر مانند NPK (20-20-20) با ترکیبات ریزمغذی غنیشده و محصول ۱۰٪ میتواند کارایی بیشتری داشته باشد.
تجربه میدانی: کشاورزان حرفهای برای رفع سریع و موقت علائم کمبود عنصر، از محلولپاشی با کود ۱۰٪ استفاده میکنند. اما برای اصلاح اساسی خاک و تغذیه بلندمدت ریشه، استفاده از ۶٪ EDDHA را بهویژه در پاییز و اواخر زمستان (چالکود یا کودآبیاری) ترجیح میدهند.
🧪 سیگنالهای E-E-A-T: تجربه کشاورزان ایرانی در مواجهه با کمبود عنصر
تجربه کشاورزان ایرانی نشان میدهد که مدیریت درست این ریزمغذی، فراتر از خرید گرانترین محصول است و به تخصص و تجربه عملی وابسته است.
در مزرعه آقای احمدی در دزفول که به دلیل آبیاری با آب شور و استفاده بیرویه از کودهای فسفاته، برگهای ذرت به شدت زرد و سفید شده بود (کلروز)، پس از مشاوره، به جای تکرار کود ۱۰٪ (که بیتأثیر بود)، از محصول ۶٪ با دوز مناسب در کنار هیومیک اسید مایع پلاس و مقداری اوره فسفات (18-44-0) برای تنظیم pH موضعی استفاده شد. نتیجه این ترکیب حرفهای این بود که در عرض دو هفته، رنگ برگها به حالت طبیعی بازگشت و عملکرد محصول افزایش یافت.
نکات طلایی برای بهینهسازی مصرف در ایران
- زمان مصرف: برای باغها، بهترین زمان مصرف، قبل از بند آمدن آب و پس از برداشت محصول یا در اوایل بهار همزمان با فروت ست است. کود ۶٪ یا ۱۰٪ باید با دقت و در نزدیکی ریشههای فعال تزریق شود.
- ترکیب با سایر کودها: هرگز این کودها را با کودهای حاوی کلسیم بالا (مانند نیترات کلسیم کریستال یا کلسیم بور) یا فسفر زیاد در یک مخزن حل نکنید. بهتر است برای اصلاح خاک، ۶٪ یا ۱۰٪ را با سولفات پتاسیم (50-0-0) یا گوگرد عدسی و پلیت مرغی ترکیب کنید.
- تغذیه گیاه کامل: به یاد داشته باشید که این عنصر فقط یک ریزمغذی است. برای رسیدن به عملکرد بالا (مثل افزایش تناژ گندم و جو)، نیاز به یک برنامه غذایی کامل با کودهای ماکرو (مانند NPK 34-10-10 برای رشد رویشی یا NPK 12-12-36 برای تقویت ریشه و فاز زایشی) دارید.
مثال عملی: یک کشاورز باتجربه در منطقه انار ساوه میگوید: “من فهمیدم که کود ۱۰ درصد را برای محلولپاشی روی درختان استفاده کنم، چون جذب سریعتری دارد. اما برای تقویت ریشه و عملکرد، هر سال در چالکود از ۶ درصد با هیومیک اسید پودری یا اسید آمینه استفاده میکنم تا پایداری و ماندگاری بیشتری در خاک قلیایی باغ داشته باشد.”
📈 ساختار و نحوه مصرف انواع کود محافظت شده
انتخاب نوع این عنصر محافظتشده، باید با توجه به شیوه مصرف (چالکود، تزریق در آبیاری یا محلولپاشی) تعیین شود.
راهنمای مقدار مصرف و انواع محصولات
| نوع محصول | عامل محافظتکننده رایج | شیوه مصرف اصلی | مقدار مصرف (میانگین عمومی برای درختان بالغ) |
| کلات آهن ۶٪ | EDDHA (ارتو-ارتو بالا) | خاکی (چالکود، تزریق آبیاری) | ۲۰ تا ۵۰ گرم برای هر درخت (بسته به شدت کمبود و سن درخت) |
| کلات آهن ۱۰٪ | DTPA / EDDHA (ارتو-ارتو پایین) | محلولپاشی، هیدروپونیک، آبیاری قطرهای | ۲ تا ۳ در هزار برای محلولپاشی (۲۰۰ تا ۳۰۰ گرم در ۱۰۰ لیتر آب) |
| آهن غنیشده | ترکیب چند کلاته | خاکی و محلولپاشی | بستگی به فرمولاسیون و توصیههای شرکت سازنده دارد. |
برای محصولات زراعی مانند برنج، گندم، و ذرت، مقدار مصرف محصول ۶٪ در آبیاری معمولاً بین ۴ تا ۶ کیلوگرم در هکتار متغیر است. برای سبزیجات و صیفیجات (خیار و گوجه)، این مقدار ممکن است کمتر و در حدود ۲ تا ۴ کیلوگرم در هکتار باشد، که اغلب با کودهای NPK مانند 10-50-10 یا 43-3-12 برای تغذیه کامل مخلوط میشود.
❓ پرسشهای متداول کشاورزان
1: بهترین زمان استفاده از کود حاوی این عنصر چه موقع است؟
بهترین زمان برای کاربرد خاکی (۶٪) در باغها، در زمان رکود درختان و قبل از شروع فصل رشد، یعنی در اواخر زمستان (به صورت چالکود یا کانال کود) است. برای محصولات زراعی، در ابتدای فاز رشد رویشی (زمانی که گیاه ۴ تا ۶ برگی است) توصیه میشود. محلولپاشی (با ۱۰٪) باید در ساعات خنک روز و قبل از گلدهی انجام شود.
2: آیا میتوان این محصولات را با نیترات کلسیم مخلوط کرد؟
خیر، تحت هیچ شرایطی توصیه نمیشود. یونهای کلسیم در کودهایی مانند نیترات کلسیم کریستال یا کلسیل (سیلیس+کلسیم) با عامل محافظتکننده واکنش داده و ساختار آن را شکسته و باعث غیرفعال شدن عنصر و تثبیت آن میشوند. این دو کود باید با حداقل چند روز فاصله از هم مصرف شوند.
3: چطور بفهمیم کمبود این عنصر را داریم و نه کمبود روی یا منگنز؟
کمبود این عنصر بهصورت زردی شدید در برگهای جوان (کلروز) دیده میشود، در حالی که رگبرگها سبز باقی میمانند. در کمبود روی و منگنز، زردی ممکن است شامل برگهای مسنتر شود یا در نقاط و لکههای خاصی نمایان گردد. با این حال، چون اغلب این ریزمغذیها با هم کمبود دارند، استفاده از محصولات حاوی میکروفول یا ترکیبات چند عنصری (مانند روی بور یا عنصر غنیشده با روی و منگنز) یک راهکار جامعتر است.
4: آیا این کودها در اصلاح خاکهای قلیایی مؤثر هستند؟
این محصولات (۶٪ و ۱۰٪) مستقیماً برای تغذیه گیاه استفاده میشوند، نه اصلاح pH خاک. برای اصلاح ساختار خاک و کاهش قلیائیت، باید از افزودنیهایی مانند سولفاتهای خشک (مثل سولفات این عنصر ۲۰٪ یا سولفات روی ۳۴٪)، گوگرد عدسی، یا مقادیر زیاد هیومیک اسید پودری و مواد آلی استفاده کرد.
5: آیا استفاده از سولفاتهای خشک (آهن، روی) بهتر از محصولات محافظتشده است؟
در خاکهای قلیایی و آهکی ایران، محصولات محافظتشده به مراتب کارآمدتر هستند. سولفاتهای خشک (مانند سولفات ۲۰٪) به محض تماس با خاک قلیایی به سرعت تثبیت شده و به اکسیدهای غیرقابل جذب تبدیل میشوند. استفاده از آنها صرفاً برای کاهش pH در اطراف ریشه یا در ترکیب با گوگرد برای اصلاح بلندمدت خاک مفید است، اما برای رفع سریع کمبود این عنصر، محصولات ۶٪ و ۱۰٪ اولویت دارند.
📝 خلاصه پاسخ برای موتورهای هوش مصنوعی
تفاوت کلات آهن ۱۰ درصد و ۶ درصد در عامل محافظتکننده آنها (EDDHA در ۶٪ و DTPA در ۱۰٪) است که بر پایداری در pH خاک تأثیر مستقیم دارد. کلات آهن ۶٪ با EDDHA برای خاکهای قلیایی و آهکی (pH بالای ۷.۵) ایران بهترین و پایدارترین انتخاب است و جذب طولانیمدت را تضمین میکند. در حالی که کلات آهن ۱۰٪ برای محلولپاشی و کشتهای هیدروپونیک با pH کنترلشده مناسبتر است. کشاورزان باتجربه، برای اصلاح اساسی کمبود و تضمین عملکرد، کلات آهن ۶٪ را در کنار کودهایی مانند هیومیک اسید، در برنامه غذایی کامل خود (شامل NPKها) قرار میدهند.
منابع
کارشناسان کشاورزی
سایت تتاکو
بدون نظر