در فصول رشد حیاتی گندم، از مرحله پنجهزنی تا پر شدن دانه، تأمین عناصر غذایی ضروری نقشی تعیینکننده در عملکرد نهایی و کیفیت محصول دارد. در میان ریزمغذیها، روی (Zn) و بور (B) با وجود نیاز کم گیاه به آنها، وظایف بسیار حساسی را بر عهده دارند. متأسفانه، خاکهای بسیاری از مناطق گندمخیز ایران به دلیل pH بالا و مواد آلی کم، دچار کمبود این دو عنصر حیاتی هستند.
اگر نمیدانید کمبود روی و بور در این فصل چه تأثیری بر محصول گندم شما خواهد گذاشت، در این مقاله به بررسی دقیق بلایایی میپردازیم که این کمبودها به شکل پنهان یا آشکار بر مزرعه شما نازل میکنند و چگونه عملکرد و کیفیت نهایی را تحتالشعاع قرار میدهند.
روی : سلطان فعالسازی آنزیمها و رشد 👑
روی، یک ریزمغذی کلیدی است که در بیش از ۳۰۰ آنزیم گیاهی نقش کوفاکتور دارد. این آنزیمها در فرآیندهای حیاتی زیر مشارکت میکنند:
- سنتز پروتئینها و کربوهیدراتها: روی در تولید تریپتوفان، پیشساز هورمون اکسین (هورمون رشد)، نقش دارد. کمبود روی به معنای کاهش تولید اکسین و در نتیجه، کاهش رشد عمومی گیاه و توقف رشد مریستمی (بخشهای فعال رشد) است.
- تشکیل کلروفیل: اگرچه روی جزئی از کلروفیل نیست، اما برای سنتز آن ضروری است. کمبود روی میتواند منجر به کلروز (زردی) بین رگبرگها، بهویژه در برگهای جوانتر شود.
- مقاومت به تنش: روی در تقویت سیستم دفاعی گیاه در برابر تنشهای محیطی مانند خشکی، گرما و بیماریها نقش دارد.
- گردهافشانی و تشکیل دانه: در مراحل تولیدمثل گندم، روی برای تشکیل موفق گرده و باروری تخمکها ضروری است.
بلایای کمبود روی در گندم در این فصل: 🌾❌
- کاهش شدید پنجهزنی و تعداد سنبلچه: این یکی از مهمترین و پنهانترین بلایای کمبود روی است. در فاز پنجهزنی، گیاه گندم با کمبود روی، قادر به تولید تعداد کافی پنجه نخواهد بود و این به معنای کاهش تعداد سنبلچه در واحد سطح و در نهایت، کاهش فاجعهبار عملکرد است.
- کاهش رشد رویشی و کوتاه ماندن بوتهها: بوتههای گندم دچار کمبود روی، کوتاهتر و دارای ظاهری کج و معوج (رزت) میشوند. این کاهش رشد، جذب نور و فتوسنتز را کاهش میدهد.
- کاهش تعداد دانه در سنبلچه: حتی اگر سنبلچهها تشکیل شوند، کمبود روی در مراحل اولیه رشد میتواند منجر به کاهش تعداد دانههای قابل پر شدن در هر سنبلچه شود.
- تأخیر در رسیدگی و ناهماهنگی در بلوغ: کمبود روی میتواند فرآیندهای فیزیولوژیکی گیاه را مختل کرده و باعث تأخیر در رسیدگی و ناهماهنگی در بلوغ دانهها در مزرعه شود که برداشت را با مشکل مواجه میکند.
- افزایش حساسیت به بیماریها: سیستم دفاعی ضعیفتر گیاه، آن را در برابر عوامل بیماریزا آسیبپذیرتر میکند.
بور : مهندس ساختار و انتقال 🏗️
بور، عنصری منحصربهفرد است که در ساختار دیواره سلولی و انتقال قندها نقش حیاتی دارد:
- تشکیل و پایداری دیواره سلولی: بور جزئی اساسی از دیواره سلولی گیاه است و در استحکام، انعطافپذیری و سلامت غشای سلولی نقش دارد. کمبود بور باعث ضعف ساختاری در گیاه میشود.
- انتقال قندها: بور به عنوان یک “ناقل” عمل کرده و به انتقال قندها (محصول فتوسنتز) از برگها به اندامهای مصرفکننده (مانند جوانهها، ریشهها و بهویژه دانهها در حال پر شدن) کمک میکند.
- گردهافشانی و تشکیل بذر: این مهمترین نقش بور در مرحله زایشی گندم است. بور برای رشد لوله گرده، جوانه زنی دانه گرده و باروری موفق تخمک ضروری است. کمبود بور مستقیماً بر روی تشکیل و پر شدن دانهها تأثیر میگذارد.
- متابولیسم هورمونها: در تنظیم سطح هورمونهای گیاهی نیز نقش دارد.
بلایای کمبود بور در گندم در این فصل: 🌾🚫
- کاهش تشکیل دانه و پوکی سنبلچهها: این بزرگترین ضربه کمبود بور در گندم است. با عدم گردهافشانی موفق و نقص در تشکیل لوله گرده، بسیاری از گلها به دانه تبدیل نمیشوند و سنبلچهها پوک و خالی باقی میمانند. این امر مستقیماً کاهش شدید عملکرد را به دنبال دارد.
- ناهنجاری در رشد سنبله و گل آذین: ممکن است سنبلهها بدشکل، پیچخورده یا ناقص به نظر برسند.
- کاهش بنیه گیاه و تأخیر در گلدهی: کمبود بور میتواند رشد عمومی گیاه را کند کرده و گلدهی را به تأخیر بیندازد.
- عدم انتقال مناسب مواد غذایی به دانه: حتی اگر دانهها تشکیل شوند، نقش بور در انتقال قندها به داخل دانه باعث میشود که در صورت کمبود آن، دانهها به خوبی پر نشده و وزن هزار دانه به شدت کاهش یابد که این خود به معنای کاهش عملکرد و کیفیت است.
- افزایش حساسیت به بیماریهای قارچی: ضعف دیواره سلولی ناشی از کمبود بور، گیاه را در برابر نفوذ برخی عوامل بیماریزا آسیبپذیرتر میکند.
چرا کمبود در این فصل (اوج رشد) فاجعهبار است؟ ⚠️
کمبود روی و بور در فصول رشد گندم، به ویژه از مرحله پنجهزنی تا خوشهدهی و پر شدن دانه (که اکنون در آن قرار داریم)، از اهمیت حیاتی برخوردار است زیرا:
- غیرقابل جبران بودن برخی خسارات: آسیبهای وارده به پنجهزنی (تعداد سنبلچهها) و تشکیل دانه (پوکی سنبلچهها) در این مرحله، اغلب غیرقابل جبران هستند و حتی با کوددهی بعدی، نمیتوان عملکرد از دست رفته را بازیابی کرد.
- تأثیر مستقیم بر عملکرد و کیفیت: هر دو عنصر مستقیماً بر فرآیندهای تولید مثلی و پر شدن دانه تأثیر میگذارند که تعیینکننده عملکرد نهایی مزرعه و کیفیت گندم (وزن و یکنواختی دانه) هستند.
- افزایش تنش: گندم در این فصول با تنشهای محیطی (گرما، خشکی) نیز روبروست. کمبود ریزمغذیها، توانایی گیاه را برای مقابله با این تنشها کاهش میدهد.
راهحل: پیشگیری و اقدام به موقع (با مشاوره تخصصی) ✅
- آزمایش خاک و برگ: بهترین راه برای تشخیص کمبود روی و بور، انجام آزمایش خاک قبل از کاشت و آزمایش برگ در طول فصل رشد است.
- مصرف کودهای حاوی روی و بور:
- در مراحل اولیه رشد (پنجهزنی تا ساقهرفتن): برای تقویت پنجهزنی و رشد رویشی اولیه.
- در مراحل زایشی (خوشهدهی تا گردهافشانی): برای تضمین گردهافشانی موفق و پر شدن دانه.
- روش محلولپاشی: برای جذب سریع و کارآمد، محلولپاشی برگی با کودهای حاوی روی و بور (مانند کلات روی و بور مایع) بهترین روش است، به خصوص در این فصل که رطوبت خاک ممکن است برای جذب خاکی کافی نباشد.
- مشاوره با متخصصین: با توجه به اهمیت این عناصر و حساسیت زمانبندی، حتماً با کارشناسان کشاورزی مشورت کنید تا بهترین برنامه کوددهی متناسب با نوع خاک، رقم گندم و مرحله رشد مزرعه شما را دریافت کنید.
سخن پایانی: از بلایای پنهان دوری کنید 🌾🛡️
کمبود روی و بور در گندم، تهدیدات پنهانی هستند که میتوانند به طور چشمگیری عملکرد و کیفیت محصول شما را تحت تأثیر قرار دهند. با درک نقش حیاتی این ریزمغذیها و با اقدام به موقع و صحیح، میتوانید از این بلایا دوری کرده و به برداشت محصولی با کیفیت و تناژ بالا دست یابید. هوشمندی در تغذیه، کلید پایداری و سودآوری در کشاورزی گندم است.
آیا شما تجربه مواجهه با کمبود روی و بور در مزارع گندم خود را داشتهاید؟ کدام راهکار برای شما مؤثرتر بوده است؟ نظرات و تجربیات خود را با ما در میان بگذارید.
منابع
- کارشناسان کشاورزی
- سایت های کشاورزی معتبر
- سایت تتاکو
بدون نظر